معماری قاجاریه

معماری قاجاریه:

معماری دوره‌ی قاجاریه نیز ادامه‌ی سبک اصفهانی است، تأثیر عناصر معماری غربی از غنای ایرانی معماری کاسته است.

ویژگی‌های معماری قاجاریه:

استفاده از پنجره‌های عمودی مشبک رنگی به نام ارسی استفاده از تزئینات آینه کاری استفاده از تزئینات گچ‌بری ظریف و پرکار استفاده از رنگ قرمز یا ارغوانی در کاشی‌های خشتی هفت‌رنگ استفاده از نقش گل لندنی در کاشی‌کاری استفاده از کاشی‌های منقوش و نقش‌دار (منقوش اساطیری کهن و درباری) در دوره‌ی قاجاریه عناصر تزئینی و نما کاری معماری تحت تأثیر عناصر غربی قرار می‌گیرد.

آثار بناهای معماری قاجاریه:

مسجد امام سمنان یا مسجد سلطانی مسجد امام تهران بازار بزرگ تهران مسجد رجبعلی در تهران مسجد و مدرسه آقا بزرگ در کاشان مسجد و مدرسه سپهسالار (شهید مطهری) شمس العماره تکیه دولت کاخ گلستان قصر دوشان تپه قصر فیروزه کاخ شهرستانک کاخ صاحبقرانیه عمارت مسعودیه منزل امیر بهادر خانه‌ی وثوق‌الدوله کاروانسرای امین‌الدوله کاخ ابیض سر در باغ ملی خانه‌ی بروجردی‌ها در کاشان خانه‌ی طباطبایی‌ها خانه‌ی لاری‌ها در یزد مدرسه‌ی دار‌الفنون پل بلده خانه‌ی مشروطه در تبریز

معماری دوره‌ی افشاریه:

در دوره‌ی افشاریه به جهت جنگ‌های طولانی ایران و هند، اقدامی برای عمران و ساخت بناها انجام نگرفت. در دوره‌ی افشاریه عناصر معماری هندی (مصالح سنگ، سطوح کنگره‌دار)‌در معماری ایران تأثیر گذاشت. از بناهای معروف این دوره «قصر خورشید» در کلات نادری (خراسان) می‌باشد.

بنا دارای پلان 8 ضلعی و در 3 طبقه ساخته شده، در تزئین آن از نقاشی‌های دیواری و گچ‌کاری استفاده شده است.

معماری زندیه:

اسلوب معماری سبک اصفهان در این دوره مورد اقتباس معماران بوده است. در این دوره عناصر سمرقندی (شیاردار نمودن ستونها) مورد کاربرد بوده است. مرکزی معماری دوره‌ی زندیه شهر شیراز می‌باشد. چون عمده‌ی بنا به دستور کریم‌خان ساخته شد به بناهای وکیلی نیز معروف هستند.

بناهای دوره‌ی زندیه:

مسجد وکیل در شیراز بازار وکیل در شیراز حمام وکیل در شیراز ایوان تخت مرمر در تهران خلوت کریم‌خانی در تهران ارگ کریم‌خانی در شیراز خانقاه هفت‌تن در شیراز خانقاه چهل‌تن در شیراز باغ نظر شیراز باغ جهان‌نما در شیراز عمارت کلاه‌فرنگی آرامگاه حافظ در شیراز پل رودخانه‌ی خشک در شیراز

معماری پهلوی:

از عناصر معماری غربی در معماری ایرانی چهره‌ی معماری ایرانی را کاملاً دگرگون ساخته است. ایجاد راه پله‌ها در فضای اصلی، ایجاد هال در منازل به تبعیت از منازل غربی از ویژگی‌های این دوره می‌باشد.

معماری پهلوی را تلفیقی از معماری منومنتالیسم یادبودگرایی و خیابانی باید دانست.

از بناهای پهلوی:

دبیرستان البرز دبیرستان فیروز بهرام سردر دانشگاه تهران سردر موزه‌ی ایران باستان میدان فردوسی میدان حسن‌آباد و هشت‌گنبد ساختمان بانک ملی پل ورسک میدان آزادی موزه‌ی هنرهای معاصر آرامگاه بوعلی سینا آرامگاه خیام و فردوسی

از معماران برجسته این دوره «آندره گدار»، «پل آبکارو»، وارطان هوانسیان»، «استاد رضا معماران» می‌باشند.

معماری اصفهانی

به شیوه‌ی معماری دوره‌ی صفویه، سبک اصفهانی اطلاق می‌شود. چون اولین بنادر شهرهای اصفهان ساخته شده و به سبک اصفهانی معروف است. دوره‌ی حکومت شاه عباس را عصر طلایی سبک اصفهانی می‌دانند.

ویژگی‌های سبک اصفهانی (تزئینی‌ترین سبک معماری ایرانی)

پلان مستطیل شکل و چند ضلعی ساده پلان ایوانی مصالح مرغوب و بادوام در تزئینات بناها از کاشی خشتی، هفت‌رنگ، مقرنس کاری، یزدی‌بندی، کاربندی یا رسمی‌بندی استفاده شده است.

بناهای سبک اصفهانی:

کاخ چهلستون در قزوین کاخ عالی‌قاپو در قزوین کاخ صفی‌آباد در بهشهر مازندران مسجد هارون ولایت در اصفهان مسجد علی در اصفهان مسجد جامع ساوه میدان نقش جهان کاخ چهلستون در اصفهان کاخ هشت بهشت در اصفهان مدرسه‌ی چهار باغ اصفهان یا مدرسه‌ی مادرشاه مسجد حکیم اصفهان تالار اشرف در اصفهان مجموعه‌ی گنجعلی خان در کرمان پل الله وردی خان (سی و سه پل) پل خواجه در اصفهان پل رودخانه‌ی کوی باغ فین کاشان کاروانسرای شبلی در تبریز – میانه کاروانسرای خان خوره در شیراز – آباده کاروانسرای امین‌آباد در شیراز – آباده کاروانسرای ده‌بید در شیراز کاروانسرای زین‌الدین در یزد – کرمان کاروانسرای زیزه در کاشان – نطنز کاروانسرای اقبال در تاکستان – قزوین (دوایوانی) کاروانسرای دو کوهک در شیراز – قهلیان (دوایوانی) کاروانسرای تینوش در قم – کاشان (چهار ایوانی) کاروانسرای سن سان در قم – کاشان (چهار ایوانی) کاروانسرای جاکرد در کرمان – مشهد (چهار ایوانی) کاروانسرای ریوادوبستان در نائین – اصفهان (چهار ایوانی) کاروانسرای کوهپایه در یزد – نائین (چهار ایوانی) کاروانسرای دیرگچین در تهران – قم کاروانسرای مهیار در اصفهان (چهار ایوانی) کاروانسرای شیخ علی خان در اصفهان کاروانسرای مادرشاه یا هتل عباسی در اصفهان

حمام‌ها:

اهمیت شستشو و پاکیزگی در ایران از دیرباز مورد توجه اقوام ایرانی بوده است و به طبع آن مکان‌هایی برای تطهیر و پاکیزگی نیز چون حمام مورد توجه بوده است.

از نمونه‌های حمام:

حمام در تخت جمشید (هخامنشی) حمام در کاخ آشور (اشکانی) حمام گنجعلی خان در کرمان (صفویه) حمام خسرو آقا در اصفهان (صفویه) حمام وکیل در شیراز (زندیه)

اجزای حمام‌ها:

بینه یا سربینه: به فضای مابین ورودی و گرم‌خانه حمام اطلاق می‌گردد پلان آن بیشتر هشت ضلعی و به ندرت دایره می‌شود. در حمام‌ها فضاها به وسیله‌ی راهرو و هشتی از فضای دیگر جدا می‌شود. پیشخوانک فضای ماقبل از راهروهای منتهی به حمام را می‌گویند. شاه نشین: فضایی وسیع مقابل درب ورودی که مخصوص اعیان و اشراف می‌باشد. گرم‌خانه

آهک بری از تزئینات درون حمام‌ها می‌باشد. بهترین نمونه‌های آهک‌بری را می‌توان درحمام وکیل شیراز مشاهده نمود.

در حمام‌ها، آیین‌های متفاوتی اجرا می‌شود که مبین فرهنگ عامه ایرانیان می‌باشد

پل‌ها:

قدیمی‌ترین پل ساخته شده در ایران بر رود ارس توسط اوراتورها ساخته شده است.

از دوره‌ی هخامنشی در کاخ‌ها و باغ‌های پاسارگاد نیز نمونه‌هایی از پل‌سازی این دوره کشف شده است. در دوره‌ی ساسانی پل‌های متعددی احداث گردیده که مهمترین آنها عبارتند از:

پل و سد بیستون بند قیصر (پل والرین) در شوشتر پل کشکان در خرم‌آباد پل شکسته‌ی خرم‌آباد یا طاق پیل (پل شاپور) در خرم‌آباد. پل دختر در اندیمشک پل شادروان

در دوره‌ی اسلامی نیز به ساخت این‌گونه استحکامات توجه شده است.

از پل‌های دوره‌ی اسلامی:

سد یا بند امیر: قدیمی‌ترین پل دوره‌ی اسلامی (قرون اولیه – دیلمیان) پل شهرستان در اصفهان قدیمی‌ترین پل دوره‌ی سلجوقی و همچنین قدیمی‌ترین پل در اصفهان نیز می‌باشد. پل قالانکوه در زنجان از پل‌های عهد تیموری است. پل الله‌وردی خان یا سی و سه پل در اصفهان (صفویه) پل خواجو در اصفهان (صفویه) پل رودخانه‌ی کول در بندر عباس (صفویه) بلند‌ترین پل دوره‌ی اسلامی پل بلده بر رودخانه نور (قاجاریه) پل ورسک پهلوی بازار: قدیمی‌ترین نشانه‌های این نوع بناها به شهرهای دوره‌ی اشکانی و ساسانی مربوط می‌گردد. قرن چهارم و پنجم هجری دوره‌ی درخشان و گسترش و توسعه شهرنشینی و تکوین بازارهای بزرگ می‌باشد. بازار مکانی برای انجام معاملات و خرید و فروش اجناس می‌باشد. مهمترین شاهراه و مسیر ارتباطی شهر و مهمترین و شلوغ‌ترین دروازه‌های شروع شهر بازار می‌باشد. انواع بازار 1- بازارهای ادواری: این گونه بازارها در مواقع معینی از روزهای هفته و ماه در شهر یا روستا تشکیل می‌گردد و تحت عنوان دوشنبه بازار یا پنج‌شنبه بازار ... مرسوم است. 2- بازارهای شهری: این گونه بازارها دارای فضایی احداث شده بود و به بازارهای شهری معروف است. مانند: بازار وکیل، شیراز و بازار همدان که از جمله بازارهای قدیمی و زیبای ایران هستند. 3- بازارچه‌ها: بازارهای کوچکی در مرکز محله‌ها برای تأمین نیازهای روزمره و هفتگی اهالی ایجاد می‌شود. از ویژگی‌های معماری بازارها شکلی خطی و ممتد با احداث میدان‌ها و هسته‌های مرکزی است. از فضاهای فرعی بازارها می‌توان به سراها، کاروانسراها و تیمچه‌ها اشاره نمود. قیصریه قسمتی از بازار بوده که محل عرضه کالاهای گران قیمت می‌باشد. سراها (باراندازها) در راسته‌ی اصلی بازارها فضاهایی در عمق تعبیه شده که ورودی از بازار دارند که با عنوان سرا نامگذاری می‌شود. این مکان مخصوص انبار کالاهای خاصی می‌باشد. انواع سراها: سرپوشیده مانند سرای چهار بازار در چهار سوق بزرگ بازار تهران (تعداد آنها کم است) روباز دارای یک حیاط مرکزی و دو طبقه در اطراف می‌باشد. سراهای پوشیده در قیاس با سراهای روباز فاقد فضای سرسبز می‌باشند. مانند: سرای امیر در بازار تهران – سرای انیس‌الدوله در بازار تهران. تیمچه: فضاهای سرپوشیده که برای عرضه یک نوع کالا اختصاصی دارند. سقف تیمچه‌ها مزین به کاربندی و رسمی بندی و در گوشه‌ها مقرنس کاری شده است. از تیمچه‌های معروف ایران: تیمچه‌ی امین‌الدوله غفاری در کاشان با سقف مقرنس کاری از شاهکارهای هنری ایران محسوب (قاجاریه) تیمچه‌ی حاجب‌الدوله (بلور فروشی) تیمچه مهدیه (فرش، آینه و شمعدان) تیمچه‌ی مظفریه در تبریز (فرش) به محل تلاقی بازارها چهار سو اطلاق می‌گردد.