مساجد تبریز

چکیده گزارش مساجد تبریز

مسجد استاد وشاگرد: این مسجد در خیابان فردوسی سابق پشت دبیرستان دخترانه بنت الهدی واقع گردیده است. این مسجد از طرف امیرحسن چوپان ملقب به علاءالدین ساخته شده است. چون تحریر کتیبه ها و مندرجات دیوارهای داخل و خارج مسجد به خط عبدالله سیرفی و یکی از شاگردان زیردست وی صورت گرفته بود لذا عوام آن مسجد را استاد و شاگرد می نامیدند.

مسجد اسماعیل خاله اوغلی (پسرخاله): این مسجد در سمت چپ یا جانب جنوبی دالان مدرسه طالبیه بین مدرسه دینی جعفریه و مسجد جامع بزرگ واقع شده. ده ستون سنگی زیبا و هجده گنبد ضربی آجری دارد که سابقا” آن را مسجد ملامحمد حسن پیش نماز می گفتند.

مسجد امام جمعه: این مسجد در جانب شرقی بازار مسجد جامع در نزدیکی مدرسه طالبیه واقع شده است. بیست ستون سنگی با سرستون مقرنس و سی گنبد ضربی آجری دارد. ستون ها د ر چهار ردیف قرار گرفته اند و روی همه آنها رنگ سبز زده شده است. بدین لحاظ این مسجد به مسجد سبز اشتهار دارد. این مسجد را بازرگانی دیندار به نام حاج علی به تاریخ 1255 ه. ق عمارت کرده است.

مسجد حاج صفرعلی: این مسجد در ضلع شمالی حیاط مدرسه حاج صفرعلی واقع شده است. مسجدی است با عظمت و زیبا با گنبدی بلند و مناره ای منقش به کاشی های آبی رنگ در ظلع شرقی و غربی مسجد دو تالار دیگر وجود دارد که هر یک به جای خود مسجد جداگانه ای به شمار می رود. میان مسجد و دو مسجد جانبین پنجره هایی چوبی نهاده اند که موقع بازشدن آنها هر سه مسجد به هم متصل می شوند و به صورت مسجد واحدی در می آیند. بانی مسجد بازرگان معاصر نایب السطنه حاج صفرعلی خوئی است.

مسجد حجـه الاسلام: این مسجد در جنوب صحن مدرسه طالبیه و جانب غربی مسجد جامع واقع شده است. پنجاه و چهار گنبد آجری آن بر روی چهل ستون سنگی کبود قائم است. همه ستون ها منشوری و دارای قاعده ده ضلعی و سرستون مقرنس یکنواخت هستند به جز یک ستون بزرگ واقع در جلو محراب که حجاری تزئینی مارپیچی و سرستون مقرنش پرکاری دارد که از شاهکارهای هنر حجاری به شمار می رود و ظاهرا” باقیمانده بنای باع عظمتی است که سابقا” در همین محل برپا بود و در اثر زلزله و حوادث دیگر منهدم گردیده است.

مسجد جامع تبریز : این مسجد که در کتب تاریخی نیز از آن به عنوان جامع گبیر نام برده شده در همه ادوار تاریخی همواره مسجد جامع شهر بوده و بازار برگرداگرد آن شکل گرفته است.

قدیمی ترین بخش آن شبستان وسیعی است. از تاق ها و گنبدهایی که بر فراز ستون های 8 گوش آجری که زینت بخش آن گچبری های ظریف و هنرمندانه دوره روادیان (مقارن سلجوقیان) است بنا شده است.

مسجد جامع در دوره ایخان مغول مورد توجه و تعمیر بوده و الحاقاتی به آن افزوده شده است. محراب رفیع گچبری باقیمانده فعلی یادگار آن دوره است.

در دوره حکومت آق قویونلویان در آذربایجان گنبدی رفیع مزین به انواع کاشیکاری های معرق به وسیله سلجوق شاه بیگم زن اوزون حسن در بخش شمالی آن احداث شده که هنوز هم پایه ها و گوشه هایی از کاشیکاری های آن باقی مانده است.

در زلزله سال 1193 ه. ق که کلیه عمارات تبریز را در هم می کوبد این مسجد نیز از خرابی بی نصیب نمی ماند. مسجد فعلی با پایه های متین و پوشش طاق و چشمه بعد از زلزله (اوایل حکومت قاجاریه) و توسط حسینقلی خان دنبلی حاکم وقت بنا شده است که از آثار خوب قاجاریه می باشد.

مسجد کبود : این مسجد بنا به کتیبه سردرب آن به سال 870 هجری قمری و در زمان سلطان جهانشاه مقتدرترین حکمران سلسله قره قویونلویان که فردی زیباپسند و شاعر نیز بوده، بنا شده است.

تنوع و ظرافت کاشیکاری و انواع خطوط به کار رفته در آن و همچنین زیبایی و هماهنگی رنگ ها سبب شده است که به فیروزه اسلام شهرت یابد. کتیبه ها به وسیله نعمه اله البواب خوشنویس مشهور قرن نهم کتابت شده و سرکاری آن با عزالدین قاپوچی بوده است.

زلزله سال 1193 ه. ق سبب فروریخت گنبدها و خرابی آن شده است. با این که از این مجموعه زیبا جز سردری شکسته و چند پایه باقی نمانده است ولی به قول: … ارزد به صد هزار، تعمیرات و دوباره سازی مسجد به منظور حفاظت بخش های باقیمانده شامل طاق ها و پایه ها از سال 1318 شروع شده است.

دوباره ساز ی گنبد های رفیع آن از سال 1354 توسط دفتر فنی حفاظت آثار باستانی و به اهتمام زنده یاد استاد رضا معماران بنام هنرمند آذربایجانی به اتمام رسیده است.

ارک یا مسجد علیشاه :بنای ارک تبریز باقیمانده مسجدی است که در قرن هشتم هجری توسط تاج الدین علیشاه وزیر الجایتو ساخته شده است. قسمت جنوبی آن دارای طاقی بزرگ بوده که گویا به علت تعجیل در بنیان آن فرو ریخته است. عرض این بنا سی متر و ارتفاع آن 26 متر است. عرض دیوارها 10 متر و داخل آنها مرکب از دو دیوار عریض است که توسط طاق هایی به هم اتصال یافته است.

حمدالله مستوفی ضمن توصیف این مسجد طاقی بر بالای مسجد ندیده است. این بنا در دوران قاجاریه مبدل به انبار غلات و مخزن مهمات گردیده و حصاری دور آن کشیده شده و نام ارک یافته است . ارک در دوران مشروطیت به دست مشروطه خواهان افتاد و در نتیجه باعث تقویت موضع آنان شده است. در سال های قبل از انقلاب تبدیل به باغ ملی یا گردشگاه عمومی شده بود و هم اکنون از محوطه این اثر باستانی به عنوان مصلی استفاده می شود.

مسجد حسن پادشاه

توسط اوزون حسن یا فرزندش یعقوب ساخته شده است. اکنون به صورت ویرانه متروکی در آمده است. چند ستون سنگی و پاره ای سنگ نوشته های شکسته و در هم ریخته تنها باقیمانده از آن مسجد است.

مسجد شاهزاده: در میدان شهدای فعلی قرار گرفته و به مسجد شهدا معروف است. در زمان عباس میرزا ولیعهد شروع به ساختمان شده و در زمان مهدیقلی میرزا برادر محمد شاه تکمیل گردیده است.

مسجد مقبره : در اوایل بازار کفاشان قرار دارد. نه ستون سنگی خوش تراش دارد. گنبدهایش بلند و ضربی است. در زلزله 1193 سقف آن فرو ریخته و بعدا” ساخته شده است. این کار توسط مرحوم میرزا مهدی قاضی طباطبائی انجام پذیرفته و چون مقبره خودشان در آن جاست به نام مسجد مقبره خوانده شده است. مقبره آیت ا… شهید سیدمحمد علی قاضی طباطبائی نیز در همین مسجد قرار دارد.

مسجد ظهیریه : در جانب غربی بقعه سیدحمزه واقع شده است. مسجدی بدون ستون و در ابعاد 8 *20 متر دارای گنبدی بزرگ است. تزئینات و نوشته های سقف مسجد مذهب هستند. بانی این مسجد ظهیرالدین پسر صدرالدین وزیر آذربایجان است که بقعه و مدرسه سیدحمزه را تعمیر و این مسجد را در سال 1087 هجری احداث نموده است.

این مسجد وقف نامه ای مفصل دارد و آخرین بار در 1297 در زمان ناصرالدین شاه دوباره سازی شده است.