مساجد تاریخی آذربایجان شرقی

مساجد تاریخی آذربایجان شرقی

مسجد جامع(جامع کبیر)

مسجد جامع تبریز یکی از بناهای تاریخی و باستانی تبریز است. تاریخ دقیق بنای این مسجد به درستی معلوم نیست اما وجود مسجد جامع کبیر در محل فعلی در زمان اتابکان آذربایجان که سعد الدین وراوینی به آن اشاره کرده است به دلایل زیر می تواند مستند باشد: -1 از نخستین سال های فرمانروایی روادیان، این مسجد درون قلعه تبریز وجود داشت و جزء قسمت معمور شهر به شمار می رفت-2 در زمان حکومت روادیان، سلاجقه و اتابکان، این ناحیه از قسمت های مقدس شهر بود و بسیاری از سلاطین، امرا و وزرا در کنار معابد و مساجدی که شاید خود ساخته بودند، به خاک سپرده شده اند-3 همان مسجدی که در قرن ششم و هفتم به نام مسجد جامع کبیر خوانده می شد و قبر "شمس الدین عثمان طغرایی "در جانب غربی آن قرار داشت، در قرن دهم هجری آباد بود و"حافظ حسین کربلایی"به رای العین آن رادیده و از آن به نام مسجد جامع کبیر یاد کرده است. در زمان حکومت ترکمنان و صفویه نیز همان مسجد آباد بود."حاج طالب خان، "پسر "حاج اسحاق خان تبریزی "مدرسه طالبیه در سال 1087 هجری قمری در وقف نامه مدرسه طالبیه ،از این مسجد با عبارت "مسجد جامع کبیر"نام برده است. در اثر زلزله های نیمه اول و دوم قرن دوازدهم هجری، چند طاق این مسجد شکست و فروریخت.این بخش ها بعدها به وسیله "احدخان"و پسر او "حسین قلی خان دنبلی"مرمت و تجدید بنا شد. در بالای در شمالی مسجد جامع، سنگ نبشته ای به ابعاد 1 *1 مشتمل بر فرمانی از شاه سلطان حسین صفوی وجود دارد که به خط محمد مومن تبریزی در 15 سطر به خط ثلث بسیار زیبا در تاریخ شوال 1106 هجریقمری روی سنگ رخام نصب شده است. درون مسجد نیز سنگ نبشتهِ دیگری به ابعاد 172 در 112 سانتیمتر از سنگ رخام به دیوار یکی از طاق های غربی مسجد نصب شده است و از رویای شاه طهماسب صفوی برای القای رسومات تمغا حکایت دارد. این لوح به خط علاءالدین محمد تبریزی از خوشنویسان دربار شاه طهماسب اول است که در 12 سطر در تاریخ شوال 972 هجری به خط ثلث نگاشته شده و از آثار گرانقدر هنری آن استاد نامدار محسوب می شود.

مسجد علیشاه ( ارک )

بنای شکوهمند ارک تبریز بازمانده مسجدی است که در فاصله سال های 716 تا 724 هجری قمری به همت تاج الدین علیشاه جیلان تبریزی، وزیر اولجایتو و بهادر خان از ایلخانان مغول، ساخته شد. قسمت جنوبی این مسجد دارای طاق بزرگی بود و مورخان نوشته اند: < به علت فرونشستن بنیان و تعجیل در اتمام آن، طاق مذکور شکسته و فرو ریخته است.> بنایی که اکنون به صورت سه دیوار بلند به شکل ایوان دیده می شود، قسمت مسقف مسجد بود که عرض و ارتفاع آن هر یک حدود 30 متر است. در حفریات اخیر دریافتند که 7 متر از دیوارها در زیر خاک مانده است. عرض دیوارها حدود 10 مترمی باشد و در داخل مرکب از دو دیوار عریض و مستحکم است که در چند مرحله به وسیله طاق های متعدد متصل شده اند. این مسجد سه در دارد که هر کدام طاقی به عرض 40 و بلندی 20 پا دارد. ستون های دو سوی درها از سنگ مرمر نیست بلکه از سنگ های الوان ساخته شده است . بقیه طاق با گچ مقرنس کاری و تزئین شده است. در اوایل حکومت پهلوی، صحن ارک به صورت گردشگاه عمومی در آمد و باغ ملی نام گرفت. در حال حاضر در محوطه ارک، مصلای جدید امام و مجموعه فرهنگی بزرگی در دست احداث است.

مسجد حسن پادشاه 

این مسجد را سلطان حسن آق قویونلو بنا کرده است. بنای این مسجد یکی از شاهکارهای هنر معماری است. گنبدهای آن همه کاشیکاری شده و از چهار سو دارای منافذی هستند که با سنگ های مرمرین مزین و مشعشع گردیده اند." او در تشریح تزئینات مسجد می افزاید: "روی هر چهار دیوار این مسجد بزرگ را با اسلیمی ها، ترنجها، گل ها و بوته های گوناگون و کتیبه های متعدد حجاری وگچبری شده زینت بخشیده اند.بالای درها و پنجره ها نیز سنگ نبشته هایی با خط ثلث جلی وجود دارد که بی شباهت به خط زیبای یاقوت مستعصمی نیست. در طرفین محراب این مسجد دو پارچه ستون سنگی زرد رنگ قرار داردکه گویا این ها کهرباست و نظیرشان در هیچ جای دنیا پیدا نمی شود."

مسجد سنگی ترک

مسجد جامع ترک یکی از زیباترین مساجد سنگی آذربایجان است. تاریخ تاسیس بنای اولیه آن معلوم نیست ولی با توجه به شیوه معماری شبستان قدیمی می توان آن را به دوره ایلخانان نسبت داد. بر دیوار مسجد تاریخ 1016 هجری قمری مقارن با حکومت شاه عباس صفوی دیده می شود. این مسجد دارای صحنی با دو ورودی، شبستان و مناره ای که گلدسته و قسمت فوقانی آن منهدم شده ، می باشد. یک گنبد بزرگ بر فراز جلو خان محراب و 12 گنبد کوچک تر بر روی ستون های سنگی حجاری شده است.

مسجد مولانا (سید المحققین)

این مسجد تاریخی در سال 1322 هجری قمری از طرف حاج میرزا محمد رفیع طباطبایی ملقب به نظام العلما ، بزرگ خاندان دیبا ساخته شد.طول این مسجد نزدیک به 25 متر و عرض آن حدود 15 متر است و دارای هشت ستون سنگی قطور می باشد که 15 گنبد یکنواخت آجری را نگه داشته اند.

مسجد مجتهد

در سمت غربی بازار مسجد جامع ،روبروی بازار نجاران یکی از بزرگترین و جالب ترین مساجد تبریز واقع شده است، این مسجد 63 ستون سنگی دارد که در هفت ردیف قرار گرفته اند. سقف مسجد با هشتاد گنبد ضربی آجری پوشیده شده است. پنجره های این مسجد به شمال و غرب باز می شوند. نادر میرزا، بنای مسجد را به حاج میرزا باقر مجتهد نسبت داده است.

مسجد زرگران

مسجد زرگران شهر بناب از مساجد دوره صفوی و از نظر معماری و تزئینات ستون و سر ستون های چوبی تقریبا مشابه مسجد اسماعیل بناب است. این مسجد دارای هشت ستون چوبی منقوش می باشد که نمای خارجی آن آجر کاری زیبایی دارد.

 مسجد کبود بناب

 از مساجد تاریخی بناب، مسجد کبود متعلق به دوره صفویه است که بر یازده ستون چوبی با سر ستون های مقرنس کاری استوار شده است. این مسجد در یکی از کوچه های قدیمی بنا به نام سیف العلما و مجاور حمام تاریخی قاضی واقع شده است.

 مسجد میدان

این مسجد در کنار میدان معروف گزواشت در شهر بناب ساخته شده و از بنا های تاریخی و دیدنی بناب محسوب می شود. از خصوصیات این مسجد ستون ها و سرستون های چوبی با تزئینات بسیار جالب و پوشش زیبای سقف کاذب چوبی آن است. نقوش گل و بوته و ترنج های سطح صندوق ها و تخته کوبی سر ستون ها چنان زیباست که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می نماید که بر اساس ویژگی های معماری می توان زمان ساخت این مسجد را دوره صفویه دانست.

مسجد ملارستم

این مسجد در میدان ملارستم در خیابان اوحدی شهر مراغه واقع شده است. سر در بلند ورودی مسجد دارای قوس جناغی و مقرنس کاری های گچی است. در حاشیه سر در مسجد از گچبری های شبکه ای و تزئینات هندسی استفاده شده و کتیبه ای از سنگ مرمر در کنار این سر در ورودی به چشم می خورد. شبستان مسجد ملارستم دارای 35 ستون چوبی در 5 ردیف است که سقف چوبی مسجد را نگه داشته اند. ستون ها و سرستون های چوبی مسجد از تزئینات زیبایی برخوردار است. مسجد ملارستم کتیبه تاریخی ندارد. در کتاب دافع الغرور، بنای مسجد ملارستم به حاجی علیخان مقدم مراغه ای (حاجب الدوله ) نسبت داده شده است ولی می توان بنای آن را متعلق به دوره صفویه دانست که در دوره قاجاریه نیز بازسازی شده است.

مسجد معزالدین

این مسجد در خیابان خواجه نصیر شهر مراغه واقع شده ،بنای آن مربوط به دوره صفویه است. به موجب کتیبه مرمری موجود در دیوار جنوبی ،مسجد در دوره شاه طهماسب اول در تاریخ 976 هجری قمری باز سازی شده و سپس در دوره قاجار نیز مجددا مرمت گردید.مسجد بزرگ این بنا، 36 ستون چوبی در چهار ردیف دارد که از دیوار شمالی وارد محوطه مقبره شیخ معز الدین می شود.سنگ قبر های موجود در محوطه حیاط و مقبره داخل مسجد دارای کتیبه های تاریخی نفیسی هستند.ازاین میان می توان به سنگ قبر مرمرین شیخ معز الدین اشاره نمود که در حیاط شمالی جای دارد.

منبع:روزنامه آفتاب یزد