توسعه
شهر تبریز از طریق ایجاد بازارچه هایی در امتداد دروازه های هشت گانه
قدیمی صورت گرفته است. با پوشش فواصل بازارچه ها توسط واحدهای مسکونی،
سیمای شهر فعلی در قرن گذشته شکل گرفته است و اکنون نیز این سیما را می
توان در محلات قدیمی شهر کاملاً مشاهده نمود هر چند خیابان کشی های جدید
آن بافت قدیمی و سنتی را از بین برده با این همه در بین کوچه پس کوچه های
قدیمی شهر و بر خیابان های قدیمی می توان به وضوح معماری قدیمی شهر را که
از آنها آثاری هر چند غیر معمور بر جا مانده است مشاهده نمود .این قسمت از
شهر از شمال به محله دوده چی ( خیابان شمس تبریزی )، از جنوب به محله
لیلاوا و چرنداب ، از شرق به خیابان ثقۀالاسلام و خاقانی و از غرب به
راسته کوچه و شریعتی محدود می گردد . در درون این هسته مرکزی بازار تبریز
قرار گرفته است که با وسعتی معادل یک کیلومتر مربع از تیمچه ها و سراها و
دالان ها و مساجد و حمام ها و حجرات تشکیل یافته است . این بازار بعد از
مشروطیت و مخصوصاَ بعد از سال های 1300 شمسی در اثر عدم توجه رو به خرابی
گذارده است . هجوم معماری جدید و استفاده از مصالح جدید به جای مصالح سنتی
قدیم، این بازار را مورد تهدید جدی قرار داده است . رکورد اقتصادی منطقه
بعد از سال هی 1320 که مسیل سیاسی وقت موجد آن بوده است و فرار سرمیه های
بومی ، در انهدام بازار تبریز نقش مهمی داشته است به طوری که در دهه های
30 و 40 بی توجهی به اوج خود رسیده و بیشتر انهدام بازار و بافت سنتی آن
در این سال ها صورت گرفته است . با تمام این ها اگر یک جهانگرد اروپایی
بخواهد به شرق مسافرت نماید از اروپا تا تهران بازار سر پوشیده ای به
بزرگی و عظمت بازار تبریز مشاهده نخواهد نمود.
از
جهانگردان بنامی که بازار را در اعصار و قرون مختلف دیده و توصیف نموده
اند می توان مقدسی در قرن چهارم ، یاقوت حموی قرن هفتم ، مارکوپولو قرن
هفتم ، ابن بطوطه قرن هشتم ، حمدالله مستوفی قرن هشتم را نام برد که هر به
فراخور حال از بازار و وفور کالا واین که درآمد بیشتر مردم از طریق داد و
ستد به دست می آید سخن رانده اند ولی مفصل ترین آنها را شاردن داشته است .
او بازار را دارای 15000 باب مغازه و تبریز را دارای بزرگترین بازار آسیا
به حساب می آورد .
بازار تبریز یکی از شاهکارهای جالب معماری ایرانی است . طاق ها و گنبدها مقرنس بی نظیر یا کم نظیری دارد .
بزرگترین
گنبد بازار ، گنبد تیمچه امیر است . مهم ترین تیمچه های فعلی بازار تبریز
عبارتند از : تیمچه امیر ، تیمچه مظفریه ، تیمچه شیخ کاظم ، تیمچه گرجیلر
، تیمچه حاج صفر علی ، تیمچه میرزا شفیع ، تیمچه حاج رحیم ، تیمچه حاج میر
ابوالحسن.
بانی تیمچه امیرمیرزامحمد خان امیر نظام زنگنه است که در 1260 ه.ق درگذشته است .
معمار
معروف آن صمد معمار بوده است که داستان زندگی او در بین معمارین تبریز
زبانزد است . وی در اواخر عمر با فقر روزگار گذرانیده و با فقر زندگی را
بدرود گفته است . یکی از زیباترین قسمت های بازار تبریز تیمچه مظفریه است
. ساختمان این بنا در سال 1305 ه. ق پیان پذیرفته است و نامگذاری آن به
سبب حضور مظفرالدین میرزا و افتتاح آن به دست وی بوده است . بانی آن حاج
شیخ معروف ( جعفر قزوینی ) بوده است که در عین حال بانی تیمچه ها و دالان
حاج شیخ نیز می باشد.
معروف ترین راسته های بازار تبریز در حال حاضر عبارتند از :
بازار
امیر ، بازار کفاشان ، بازار حرمخانه ، راسته بازار ، یمن دوز بازار ،
بازار حلاجان، قیزبستی بازار(قیز بسط بازار)،بازار سراجان ، راسته کهنه ،
بازار کلاهدوزان ، دلاله زن بازار، بازار صادقیه ، بازار مسگران ، بازار
حاج محمد حسبن ، بازار مشیر ، بازار صفی ، بازار میر ابوالحسن ، رنگلی
بازار ، بازارچه دوده چی ( شتربان ) ، بازارچه خیابان و ...
مجموعه
بازار قدیمی تبریز به سبب ویژگی های معماری آن و ضرورت حفظ و نگهداری از
آن در سال 1354 تحت شماره 1097 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و ینک
مطابق قانون تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار دارد و هرگونه تعمیرات و
مرمت با اطلاع و مجوز آن سازمان صورت می گیرد . سازمان میراث فرهنگی کشور
همه ساله از محل بودجه عمومی دولت و کمک های مالی کسبه مبالغ قابل توجهی
در مرمت و احیاء این مجموعه زیبی قدیمی هزینه می نمید
